A produción de cacao en Río San Juan viuse mellorada nos últimos anos. Unha actividade que estaba “durmida”, pois as plantacións florecían, daban froitos, cheas de maleza, pero non estaban a ser manexadas adecuadamente nin vistas con potencial para comerciar, transformar e xerar novos ingresos para as familias.
Unha das problemáticas que presenta a produción de cacao nas Azucenas e o Refuxio de Vida Silvestre Os Guatuzos é o “dano” que realizan esquíos, monos, paxaros e cuyusos á plantación, segundo o que identifican as propias persoas produtoras.
Ao ingresar a unha parcela de cacao na comunidade Papaturro pódese divisar facilmente o dano que teñen algunhas mazarocas no seu corpo ou os restos ao pé das árbores. Pero este dano non é en todas as árbores nin en todas as mazarocas dunha mesma árbore.
Para dar resposta a esta situación, Amigas da Terra e a Asociación para el Fomento del Desarrollo Local Ecosostenible en Río San Juan (ASODELCO), xunto coa Universidade Nacional Agraria (UNA) iniciaron o estudo “Patrón de desprazamento da fauna silvestre asociada ao cacao en San Carlos, Río San Juan”, no marco do Proxecto Ecosistemas Resilientes, financiado pola Xunta de Galicia.
Os docentes investigadores da UNA comezaron a mediados de xuño os procesos de consulta en 12 comunidades, a través de grupos focais, entrevistas dirixidas e visita ás leiras, coa finalidade de coñecer a situación real do dano ás plantacións, que especies están a incidir, o dano ocasionado ás mazarocas, as medidas tomadas polos/as cacaoteros/as, e a partir diso realizar recomendacións para minimizar o dano.
O Profesor Miguel Garmendia, docente da UNA, durante a presentación do estudo á Delegación Territorial do MARENA en Río San Juan, resaltou que “queremos manter a diversidade biolóxica da fauna silvestre na área protexida e tamén queremos manter a produción das persoas produtoras, temos que atopar unha harmonía de convivencia, a fauna silvestre sempre vai estar aí, sempre vai ver afectación”.
Segundo Óscar Bermúdez, técnico de Amigos de la Tierra España, os cacaoteros mencionan o 60% de perda nas súas colleitas, teñen evidencias de afectación da mazaroca polos esquíos, o paxaro carpinteiro e queren saber como controlar iso.
A que hora comen na plantación?
As especies vistas nas plantacións son o mono araña, mono cara branca, esquío, o cuyuso e paxaro carpinteiro copete vermello, tanto nas Azucenas como no Refuxio de Vida Silvestre Os Guatuzos.
Nun dos grupos de consulta, compartiron os horarios na que os animais chegan a comer mazarocas de cacao, “o esquío come entre as seis e oito da mañá e logo entre as tres e cinco da tarde; o cuyuso é un animal nocturno, come entre as 10 e 11 da noite, se hai lúa non sae a comer; o mono araña come en mandas de 10 a 20 especímenes ao final da tarde; e o carpinteiro a calquera hora do día”.
No caso particular do esquío, que é a especie que máis ven na plantación, esta ten gustos “exquisitos e refinados” a diferenza das outras especies. “Non é calquera mazaroca nin calquera pau que lle gusta, ela prefire a mazaroca delgada, alongada e moi doce; na miña plantación hai un esquío que só come de tres árbores”, dixo Ana Rodríguez, produtora de cacao e hortalizas da comunidade Papaturro.
Que danos ocasionan?
As persoas produtoras aducen que ao non haber moitas árbores froiteiras como antes, os animais teñen que comer do cacaotal, “eses animais a nós estannos afectando no cacao porque tampouco hai tantas árbores froiteiras como mamones, laranxas, guayabas…”, dixo Luis Alberto Meza outro produtor da comunidade Valle de Guadalupe.
Entre os danos identificados durante o corte de mazarocas están que un esquío dana aproximadamente 50 mazarocas e unha manda de monos (15 – 20) cómense un quintal de cacao.
Debemos convivir con eles
Aínda que as especies reducen a cantidade de mazarocas a cultivar e polo tanto a cantidade de cacao a entregar nos centros de provisión, para Luis Meza isto non é un problema grande e asume que eles mesmos son os responsables da presenza dos animais, “nós somos os culpables de todo o que pasa, eliminamos as plantas onde eles se alimentaban. Agora dígolles a moitos, ás cazolas das cociñas van chegar se deixan as portas abertas. Eles andan buscando que comer”.
Á plantación de cacao de Don Luis chegan “o mono, o carpinteiro, o esquío; o cuyuzo non chega”, pero o soubo manexar a súa presenza no seu cacaotal, “na miña leira deixei árbores froiteiras, así convivimos con eles”.
Meza considera que os animais teñen dereito a alimentarse do mesmo xeito que eles e que atopar 25 ou 30 mazarocas danadas de 1.000 que cultivará, non é un dano que os vai a deixar pobres. E é que algúns produtores non queren que coman nin unha mazaroca.
Algo no que si coinciden Armando, Ana e Luis, é que cando hai bastante froita dispoñible, os animais non ingresan ao cultivo. Pero, cando non hai dispoñibilidade de alimento nesas árbores, eles ingresan ao cacao.
Os resultados da consulta serán socializados con cacaoteros/as, cooperativas, proxectos irmáns na zona e o MARENA.
