En Santa Ana de Yusguare, Amigas da Terra e a Asociación de Mujeres Defensoras de la Vida estamos a implementar o proxecto “Empoderamento de mulleres rurais vulnerables para o exercicio dos seus dereitos coa participación social e política, a prevención da violencia de xénero, a soberanía alimentaria, a restauración ambiental e o acceso a recursos económicos” co-financiado pola Xunta de Galicia. Yusguare é un municipio do departamento de Choluteca situado no Corredor Seco de Honduras, un dos tres lugares no mundo con maior vulnerabilidade ambiental e climática, situación que dificulta o acceso a alimentos sans e nutritivos. É por iso que unha das finalidades do proxecto é promover o Dereito Humano a unha Alimentación e Nutrición Adecuada (DHANA).

Para iso promóvese a produción agroecológica, a preservación de sementes nativas, a restauración participativa da natureza e o fomento de hábitos de consumo saudables en 8 comunidades rurais da microcuenca Río O Calero: La Tajeada, Tablones Arriba, Tablones Abajo, Divisadero, El Puente, Los Zorrillos, La Permuta y Yusguare Centro.

Con este obxectivo están a desenvolverse 4 Escolas de Campo Agroecolóxicas (ECAs) ás que asisten representantes das 8 comunidades mencionadas. Trátase de espazos de aprendizaxe baixa as metodoloxías de aprender-facendo e campesiña/o a campesiña/o nos que se promoven as boas prácticas agroecolóxicas, a restauración comunitaria de ecosistemas e a gobernanza comunitaria da auga con enfoques de xustiza de xénero, económica e social. En cada unha das ECAs, aplícanse técnicas de produción agroecolóxicas e os principios do método de cultivo biointensivo. Este método facilita a produción de máis alimentos de alta calidade nutritiva en espazos reducidos cun uso mínimo de recursos naturais e sen dependencia de insumos externos.

Entre outros, leváronse a cabo módulos de manexo e utilización de sistemas de rega por goteo e reutilización de augas grises, construción de camas biointensivas e abonado orgánico, método de sementeira próxima e dobre transplante, produción artesanal e selección de sementes de grans básicos (millo, sorgo, frijol…) e hortalizas de polinización aberta.

No proceso formáronse 70 promotoras comunitarias en soberanía alimentaria e sustentabilidade ambiental, logrando que elas realicen a transferencia dos coñecementos adquiridos e as experiencias exitosas mediante réplicas nas 8 comunidades destinatarias. As promotoras comunitarias tamén aprenderon a realizar: análise de chans in-situ para avaliar a porcentaxe de materia orgánica e a dispoñibilidade de nutrientes ou identificación de insectos e fungos que afectan os seus cultivos para a elaboración e aplicación de bioplaguicidas orgánicos.

Implementáronse 79 hortos familiares, dos cales 13 son hortos biointensivos de referencia, polo que xa hai máis de 350 persoas consumindo unha gran variedade de alimentos cultivados nos seus hortos. Nestes hortos, a pesar da aridez dos chans e a escaseza de auga, logrouse producir unha gran diversidade de cultivos de grans básicos (millo amarelo, millo cuarentano, millo branco, frijol vermello, frijol alacín…), hortalizas (chile doce, chile indio, tomate, cogombro, ravo, remolacha, cenoria, ayote, pipián, cabaciña, iuca, batata, jamaica, culantro…), plantas medicinais (albáfega, ourego, menta, sábila…), musáceas (plátano maceira, guineo chato…) e árbores froiteiras (mango, limón indio, papaya, aguacate…).

É importante resaltar a boa aceptación e a apropiación que as familias tiveron para traballar na aplicación de todos os principios do método de cultivo biointensivo, o cal permite producir en espazos moi pequenos, polo que resulta accesible para mulleres sen acceso a terras. A través da súa implementación, logrouse que as familias melloren as súas condicións de vida grazas ao incremento da fertilidade dos chans que permite colleitas abundantes dunha ampla variedade de cultivos para o consumo de alimentos saudables dunha forma autosostible. Así as familias producen os seus propios alimentos sen depender de recursos externos e sen utilizar ningún tipo de produtos químicos, polo que se contribúe á restauración comunitaria dos ecosistemas á vez que se impulsa o desenvolvemento socioeconómico local coa comercialización dos excedentes en mercados de proximidade (a propia comunidade ou feiras municipais).

De forma paralela, conformouse unha rede de promotoras ambientais en boas prácticas para a restauración participativa dos ecosistemas e a xestión sostible dos bens comúns na microcuenca Río El Calero con 49 integrantes. Realizáronse dez xornadas sobre conservación dos recursos naturais, xestión comunitaria da auga, restauración ambiental e produción de árbores e plantas froiteiras e seis xornadas sobre protección e restauración do patrimonio natural e cultural, abordando a relación entre a auga, a produción de alimentos e os dereitos das mulleres. Así mesmo, desenvolvéronse tres xornadas para a implementación de boas prácticas ambientais, catro xornadas para o establecemento de obras de conservación de auga e chans e catro xornadas para a rexeneración natural do bosque.

Nas comunidades de Los Cocos, Tablones Arriba y Tablones Abajo establecéronse tres viveiros artesanais para a produción de plantas froiteiras e árbores destinadas á reforestación de áreas degradadas en comunidades da parte alta da microcuenca. Na zona de amortecemento da área Protexida do Cerro Guanacaure, sementáronse en xornadas de reforestación coas promotoras ambientais e os centros educativos máis de 5,000 plántulas nunhas 8 hectáreas e impartíronse coñecementos sobre métodos de reprodución de sementes e crecemento de plántulas para impulsar a restauración comunitaria dos ecosistemas e promover a sensibilización ambiental.