O obxectivo básico de todo Parque Nacional é asegurar a conservación dos seus valores naturais. Trátase pois dunha figura de protección que leva aparellado un réxime xurídico especial co obxecto de asegurar esa conservación. Esta é a súa definición oficial por se non fose obvio que conservar a natureza é o obxectivo prioritario dun espazo natural protexido.

Partindo desta base as illas atlánticas en xeral, e Cíes en particular, son o exemplo dun fracaso, un parque nacional errado. Permitan que o argumentemos centrándonos solamente no que sucede nas Illas Cíes. Sendo parque natural a píntega extinguiuse na illa do Faro. Soamente sobrevive xa en San Martiño, pero os eucaliptos e as ratas están aniquilando a súa última poboación insular sen que se faga nada por evitalo. O parque nacional decide en bo tempo empezar a cortar os eucaliptos en Faro e Monteagudo (é necesario facelo) pero non na illa onde é extremadamente urxente. Sen deixar de ser grave a extinción inminente do último anfibio das Cíes é o indicador dun problema máis serio: carecendo de vixilancia, seguimento e control, a efectos prácticos a illa de San Martiño está abandonada á súa sorte. Aínda así tampouco é o máis grave que un terzo das illas Cíes atópense nesa situación; en realidade soamente representan o 15% do espazo protexido. O principal problema, nunca mellor dito, é de fondo.

Cun 85% de zona marítima protexida non existe nin unha soa zona de reserva, non existe control nin vixilancia específica algunha, e desta forma seguimos contemplando a recollida de mexilla para os polígonos de bateas que modifica visiblemente as comunidades bentónicas, trasmallos xeneralizados, furtivismo, e aínda por riba, sen un diagnóstico exhaustivo da situación poboacional dos stocks pesqueiros o parque nacional autoriza en Cíes novos plans experimentais de explotación, como a pesca con Can. Lonxe de reducirse a presión pesqueira na contorna de Cíes segue aumentando e iso leva outras vítimas inocentes.

De toda a biodiversidade posible o parque nacional decidiu converter en emblemático ao Corvo mariño cristado. A súa imaxe está presente na práctica totalidade dos seus materiais divulgativos. Poderiamos pensar que consecuentemente á súa elección como símbolo trátase dunha especie singularmente protexida, pero a realidade é ben distinta. Recentemente declarado o Parque Nacional existían en Cíes (ano 2004) un total de 1.029 parellas de Corvo mariño cristado. No ano 2015 soamente quedaban 183 parellas. Ante este dramático declive das súas poboacións (sabemos que os datos de 2017 son peores) o parque nacional pode empezar a buscar outra imaxe. Non é unha esaxeración alertar sobre o risco inminente de extinción de especies nas Cíes sendo parque nacional. Xa o vivimos. A seba (zostera mariña) xa se extinguiu do Lago dos Nenos, e coa desaparición desta pradeira submariña fóronse as súas especies asociadas. O paso seguinte será a desaparición da propia lagoa que se está colmatando de area e perdendo profundidade de maneira vertixinosa. De seguir esta progresión en menos dunha década o Lago de Cíes converterase nunha charca intermareal. Cando falamos de oito mil persoas diarias nas Cíes convén lembrar que nese lago verten as súas augas residuais unhas depuradoras deseñadas e dimensionadas para un terzo desa poboación. Que o ecosistema dunar de Muxieiro, Nosa señora e Figueiras (zonas teóricamente de reserva) sexan unha letrina de campo os fins de semana é outro dano colateral. Mentres todo isto sucede seguimos promocionando as Cíes como simple produto turístico, pintando de verde a realidade.

Poñemos a disposición dos visitantes puntos de recarga para teléfonos móbiles alimentados por enerxía solar, mentres a principal fonte de enerxía das illas son os xeradores diesel, a enerxía máis cara, sucia, ruidosa e contaminante. Mentres o parque reduce os seus postos de traballo poñemos a miles de voluntarios facendo repoboacións forestais na peor época do ano (que non sobrevivan é irrelevante) ou ben erradicando especies invasoras sen planificación, seguimento nin dirección clara (as accións de voluntariado destinadas a erradicar a margarida africana saldáronse na práctica co incremento da súa expansión). Sendo moi grave e reiterado oxalá o exceso de visitantes estivais fose o seu principal problema. O dramático é que se nos morren, ante en directo, ante os nosos ollos, e xustamente disto, o fundamental, é do que menos se fala, o que menos importa. Que propostas concretas platexará o plan de uso e xestión para reverter esta situación? Ou se consegue ou Cíes e o resto de arquipélagos deberían obxectivamente perder a categoría de parque nacional. Se de verdade amamos as Cíes isto é o que debería ocupar o noso tempo e o noso esforzo.

Pero como aínda que, como dicíamos, non é o reiterado exceso de visitantes ás Cíes o seu maior problema de conservación, non por iso deixa de ser extremadamente grave. En calquera caso é un problema que non xorde espontaneamente e quizais deberiamos aproveitar a bola de neve mediática que segue xerando para facernos algunhas preguntas. Se cando se estaban a piques de traspasar as competencias á Xunta en 2008 o seu entón presidente resumíao así: Este verán todos poderémonos bañar nun parque nacional das Illas Atlánticas xestionado pola Xunta? Que mensaxe estabamos a transmitir? Cando a Consellería de medio ambiente enviaba reiteradamente verán tras verán notas aos medios de comunicación e convocaba roldas de prensa felicitándose por bater un ano máis o record de visitantes ás Cíes e o resto de illas, e marcándose como reto e obxectivo prioritario conseguir aínda máis visitantes o ano seguinte Que mensaxe estabamos a transmitir? Cando se instalan en Vigo ducias de sinais indicadores nas rúas dirixindo o tráfico cara á estación marítima co texto: Illas Cíes.A mellor praia do mundo, sen a menor referencia á súa condición de espazo natural protexido Que mensaxe estabamos a transmitir? Cando hai uns días lánzase unha campaña promocional do Concello de Vigo na que autobuses percorrendo España locen unha foto das Cíes sobre as que, en letras enormes, lese Vigo, vive as súas praias, Que mensaxe estabamos a transmitir? Cando este mesmo mes, nunha revista dunha compañía aérea unha reportaxe sobre as Cíes (texto asinado polo Concello de Vigo) destácase como o principal valor das Cíes as súas praias e o propio Concello se autofelicita pola súa contribución para bater o récord de visitantes ás illas Que mensaxe estabamos a transmitir? Se o presidente da autoridade portuaria de Vigo propón hai uns días como iniciativa para aumentar o número de cruceiros á cidade (nun ano malo supéranse os 100.000 cruceiristas) promocionar as visitas ás Cíes Que mensaxe estabamos a transmitir? Se ás empresas que optan ao reforzo do servizo de guías e información a visitantes na tempada de verán en Cíes esíxeselles, e trátase dun elemento determinante na valoración das súas propostas (o fundamental, por suposto, é quen o faga máis barato), que deseñen novas rutas polas illas, e cantas máis mellor Que mensaxe estabamos a transmitir? Cando as navieras duplicaban o número de visitantes autorizados (nun só día 72.000 euros de ingresos polo exceso de visitantes) e considerábase “exemplar” impoñerlles unha sanción de 12.000 euros que en base a recursos nin sequera pagaban Que mensaxe estabamos a transmitir?

Se soamente este mes de Agosto a venda de billetes excedendo o máximo autorizado supera o medio millón de euros con días nos que o máximo de visitantes non só duplícase, senón que se triplica Que cantidade consideraremos agora “sanción ejemplar”, outra vez o 10% do beneficio fraudulento? Todas estas preguntas condúcennos á primeira pregunta final: se este é a mensaxe clara que leva anos enviando a través de todos os medios de forma constante desde a Xunta, Concello, Navieras e operadores turísticos de verdade a alguén lle sorprende que todos os axentes e actores sociais finalmente entendesen a mensaxe e actuasen en consecuencia? Se durante polo menos o últimos quince anos, desde que é parte do Parque Nacional, as Cíes promocionáronse fundamentalmente como un simple produto turístico a quen sorprende que as Cíes sexan tratadas como un simple produto turístico? A pregunta final ten que ver coas responsabilidades políticas.

Cando por fin a Xunta actúa esíxenselles ditas responsabilidades, porque sen dúbida as teñen. Que por fin se decidisen a poñer fin a esta situación non lles exime dos anos de tolerancia e conivencia, e agardemos que alguén asuma esa responsabilidade, pero tamén debería ser asumida por todos os que durante anos enviaron a mensaxe equivocada que nos conduciu a esta situación. Quizais deberiamos volver ao comezo do problema e convidar a visitar Cíes de novo a Gavin McOwan, o xornalista de The *Guardian que as definiu como “a mellor praia do mundo” e describíaas como lugar prístino, deshabitado, aberto só no verán e sen apenas xente (sen unha soa mención a Vigo, senón á “bonita cidade de Baiona” como punto de saída) e dicía, literalmente “Os Galegos veñen pasar longos e preguiceiros días de verán na Praia dás Rodas” Probablemente un Domingo de Agosto, con 8.000 persoas ao seu arredor ao redor, a percepción de McOwan sería diferente. Se entendese que Cíes é moito máis que unha praia, ou polo menos alertase de que nos estamos cargando a que definiu como mellor praia do mundo, podería ser unha axuda. A natureza de Cíes xa non pode soportar máis esa presión estival, e menos se nos empeñamos en incrementala o resto do ano.

Un artigo de Antón Lois